Για εκείνον, κάτοικο στο χωριό Σκάλα Συκαμνιάς της Λέσβου, είναι μέρος της καθημερινότητάς του το να διασώζει πρόσφυγες που κινδυνεύουν. Στο πρόσωπο του, όμως, η πρόσφατη υποψηφιότητά του για το φετινό Νόμπελ Ειρήνης (μαζί με την Αμαλία Καμβύση και τη Σούζαν Σάραντον), εκπροσωπούνται όλοι εκείνοι οι ζωντανοί «ήρωες» που ο αλτρουισμός είναι κομμάτι της ζωής τους, θυμίζοντας σε όλους μας την πραγματική έννοια της λέξης «άνθρωπος».
Του Αλέξανδρου Πρίφτη
Ο 40χρονος ψαράς Στρατής Βαλιαμός από τη Λέσβο, η 85χρονη Αιμιλία Καμβύση και η διάσημη ηθοποιός Σούζαν Σάραντον προτάθηκαν για το Νόμπελ Ειρήνης, όπως ανακοίνωσε την προηγούμενη βδομάδα ο πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών, Θανάσης Βαλτινός. Το χρηματικό ποσό που συνοδεύει το μεγάλο βραβείο έχει ήδη αποφασιστεί πως θα δοθεί για την ενίσχυση δομών υγείας στα νησιά του Αιγαίου, ενώ το σύνολο των αναμνηστικών διπλωμάτων που το συνοδεύουν θα εκτίθενται στο Μουσείο της Ακρόπολης. Ο Στρατής Βαλιαμός, με τον οποίο συνομιλήσαμε, χρόνια τώρα -και όχι μόνο τους τελευταίους μήνες- σώζει κόσμο που κινδυνεύει με τη βάρκα του.
Πώς μάθατε ότι είστε υποψήφιος για το Νόμπελ Ειρήνης;
Δεν το ήξερα, παιδί μου. Εδώ στο νησί μού το ανακοίνωσαν. Υποτίθεται ότι θα το έδιναν σε όλους όσοι βοηθάμε να διασωθούν οι άνθρωποι, όμως έπρεπε να ξεχωρίσουν έναν ή δύο από μας – όπως και έγινε. Δεν το περίμενα ποτέ αυτό το πράγμα, ήταν έκπληξη για μένα. Ακόμα δεν μπορώ να το πιστέψω και να το καταλάβω. Αυτό το βραβείο, αυτή η υποψηφιότητα, πηγαίνει σε όλο τον κόσμο, γιατί σώζουμε ανθρώπους από τη θάλασσα δέκα χρόνια τώρα. Δεν είναι κάτι πρόσφατο για μας. Και δεν το κάνουμε μόνο εμείς οι ψαράδες, αλλά και οι απλοί άνθρωποι της Μυτιλήνης.
Επομένως, αισθάνεστε σαν να εκπροσωπείτε όλους όσοι συμβάλλουν στη διάσωση αυτών των ανθρώπων;
Βεβαίως. Δεν είμαι ο μοναδικός που παίρνει με τη βάρκα του ανθρώπους από τα νερά. Εδώ στο νησί, ειδικά στη Σκάλα, βοηθάνε όλοι. Έρχονται δεκάδες εθελοντές και προσφέρονται να σώσουν ανθρώπους. Και, δυστυχώς, τους σώζουμε μέχρι σήμερα.
Γιατί λέτε «δυστυχώς»;
Λέω «δυστυχώς», γιατί ακόμα κινδυνεύουν και πνίγονται άνθρωποι καθημερινά στο πέλαγος. Γι’ αυτό. Μακάρι να μη χρειαζόμασταν. Μακάρι όλα να ήταν αλλιώς.
Τι έχει αλλάξει στη ζωή σας από τότε που ανακοινώθηκε η υποψηφιότητά σας για το Νόμπελ;
Τίποτα δεν έχει αλλάξει. Κάνω ό,τι έκανα κάθε μέρα. Μόνο που χτυπάει πιο συχνά το τηλέφωνό μου. Κατά τα άλλα, όλα καλά.
Ωστόσο, τώρα που δόθηκε μεγαλύτερη δημοσιότητα στο πρόβλημα αυτό των προσφύγων, δεν υπάρχει μεγαλύτερη κινητοποίηση;
Ναι, ισχύει. Αλλά πάντα υπήρχε αυτό. Τώρα, απλά έχει ενταθεί. Τους τελευταίους έξι μήνες ειδικά, έρχονται και εθελοντές μόνοι τους και βοηθάνε στη λύση του προβλήματος. Αυτό είναι θετικό. Δεν προσπαθεί ο κόσμος λόγω του Νόμπελ! Κάποτε ήμασταν μόνο οι ψαράδες, τώρα υπάρχει πολύς κόσμος – ευτυχώς. Κάποτε, επίσης, βγαίναμε μόνο για ψάρεμα. Τώρα, κάθε φορά που πάω, ξέρω ότι θα φέρω κάποιον μαζί μου στη βάρκα, που θα τον έχουμε βγάλει από τα νερά. 
Το λέτε σαν να έχει γίνει συνήθεια…
Δυστυχώς, το πρόβλημα υπάρχει ακόμα. Κάποιοι με ρωτούν: «γιατί το κάνεις;». Αυτό δεν το καταλαβαίνω. Τι ερώτηση είναι αυτή; Πώς γίνεται να μην το κάνεις; Πώς γίνεται να βλέπεις κάποιον να ζητάει βοήθεια και να μην κάνεις τίποτα; Είναι δυνατόν; Είναι μπροστά στα μάτια σου, πνίγεται ένας άνθρωπος, τον βλέπεις να χαροπαλεύει… Θα προσπεράσεις; Νομίζω κανείς δεν μπορεί να το κάνει αυτό! Όλοι θα βοηθούσαν! Άνθρωποι είμαστε στο κάτω-κάτω της γραφής, ρε παιδιά. Εκεί που ψαρεύεις κανονικά και κάνεις τη δουλειά σου, περνάνε σώματα δίπλα. Δεν θα απλώσεις το χέρι, δεν θα προσφέρεις βοήθεια; Είναι το αυτονόητο αυτό για μένα.
Θυμάστε κάποια συγκεκριμένη διάσωση που κάνατε και να έχει αποτυπωθεί στη μνήμη σας;
Ναι, πολλές. Ειδικά όσες έχουν να κάνουν με παιδάκια. Εκεί τα πράγματα είναι πιο δύσκολα… Μάθαμε να ζούμε με αυτές τις εικόνες πια. Ακόμα και τα μωρά μας, έμαθαν να ζουν και να έχουν στα μάτια τους εικόνες με ανθρώπους που βγαίνουν από το νερό. Θυμάμαι, μία φορά, πήγα να πιάσω ένα παιδί από τη θάλασσα, μέχρι που κατάλαβα ότι δεν ήταν ζωντανό… Προσπάθησα, παρόλα αυτά, να το φέρω πάνω και να βγάλω το κορμάκι του έξω στη στεριά. Λόγω του καιρού, δεν τα κατάφερα. Αυτό θα το θυμάμαι πάντα. Κι ήταν δύο τριών ετών… Παιδάκι!
Πώς αισθάνεστε όταν δεν καταφέρνετε να σώσετε όσους πρόσφυγες θα θέλατε;
Χάλια. Χάλια. Δεν υπάρχει αυτό. Όταν βλέπεις ανθρώπους να πνίγονται μπροστά σου και δεν μπορείς να κάνεις τίποτα -είναι φύσει αδύνατο, δηλαδή- γίνεσαι χώμα. Τα βάζω με τον εαυτό μου, θυμώνω, με βρίζω, τα βάζω με τον κόσμο, την πολιτεία, όλους. Αλλά με μένα πιο πολύ. Που δεν τα κατάφερα.
Εσείς έχετε παιδιά;
Δόξα τω Θεώ, έχω και τα υπεραγαπώ.
Όταν προσπαθείτε να σώσετε τους πρόσφυγες, δεν τα σκέφτεστε; Δεν αντιλαμβάνεστε τον κίνδυνο που διατρέχετε κι εσείς ο ίδιος;
Φυσικά. Ο καθένας ρισκάρει τη ζωή του. Αλλά εκείνη την ώρα δρας και λειτουργείς βάσει ενστίκτου. Τι να κάνεις; Δεν θα σώσεις τον άλλον που σε χρειάζεται; Αν κάτσω να σκεφτώ τον καιρό, το κύμα, τη βροχή, το κρύο, πάει, πνίγηκε ο άνθρωπος. Προσπαθώ και ό,τι καταφέρω. Όλοι κινδυνεύουμε όταν πάμε να σώσουμε ανθρώπους, αλλά και τι να κάνεις; Να μη βοηθήσεις; Τι σόι άνθρωποι είμαστε, ρε αδερφέ; Ποτέ δεν σκέφτομαι πρώτα τον εαυτό μου. Όλοι αυτό θα έκαναν. Αυτό θέλω να πιστεύω εγώ, τουλάχιστον.
Πώς αντιδρούν οι άνθρωποι που σώζετε; Τι σας λένε όταν τους φέρνετε στη στεριά;
Μας ευχαριστούν, μας φιλάνε τα χέρι, μας βλέπουν σαν σωτήρες. Αυτό δεν μπορείς να το αισθανθείς, όσο και να στο περιγράψω. Δεν συλλαμβάνεται αυτό το συναίσθημα, ούτε λέγεται. Νιώθω περίεργα. Σε φιλάνε, σου λένε ότι σου χρωστούν τη ζωή τους…
Έχετε επαφή με κάποιους τους οποίους σώσατε τα προηγούμενα χρόνια;
Όχι. Πρόσφυγες είναι. Πάνε από πόλη σε πόλη. Τώρα αυτοί θα είναι κάπου στην Ευρώπη, στην Αθήνα, ένας Θεός ξέρει πού…
Πώς είναι η καθημερινότητά σας στο χωριό;
Ξυπνάω πριν φέξει και πάω για ψάρεμα. Χωρίς να έχει βγει ακόμη ο ήλιος. Και γυρίζουμε μεσημέρι. Αν γίνει κάνα περιστατικό με ανθρώπους, γυρίζουμε ό,τι ώρα τους σώσουμε. Πας για δουλειά και δεν ξέρεις τι θα συναντήσεις. Μετά πάω στην οικογένειά μου και αφιερώνω όλο μου τον χρόνο εκεί. Έχω μία ήσυχη ζωή εδώ στο χωριό μου. Η καθημερινότητά μας δεν έχει διαταραχτεί με το κύμα των προσφύγων. Ο κόσμος έχει συσπειρωθεί γύρω από το πρόβλημα αυτό. Κάποτε στο χωριό ζούσαμε 100 άτομα και τώρα είμαστε 300. Και όλοι βοηθάμε!
Τι πιστεύετε ότι πρέπει να γίνει με το προσφυγικό;
Η λύση είναι μία: να αφήσουνε τον κόσμο εκεί που κάθεται. Να μείνουν στις χώρες τους. Δεν είναι η λύση το πώς θα περάσουν από εδώ και να πάνε αλλού, αλλά να ζήσουν στα σπίτια τους. Εμείς τα δημιουργήσαμε μόνοι μας όλα. Όταν λέω «εμείς», εννοώ οι άνθρωποι. Παγκόσμια.
Αν τελικά πάρετε το Νόμπελ Ειρήνης πού θα το αφιερώσετε;
Αυτό δεν θα στο πω. Θα το πω εκείνη τη στιγμή, εκείνη την ώρα. Αν γίνει τελικά, θα το ανακοινώσω τότε. Το κρατάω για εκείνη την ημέρα…